دوستی تو گردد و آن راه، ما را موصل و رساننده به بهشت و جنت تو شود و مانع آن گردد که از هواهای خود پیروی نماییم، پس به زحمت و تعب افتیم یا این‌که آرا و هوس‌های خود را پیش گیریم، پس به هلاکت و ضلالت افتیم. (ترجمه تفسیر صافی، ج 1، ص 101)‌
از امیرالمومنین(ع) نیز در این خصوص نقل شده است: خدایا توفیقت را برای ما ادامه بده؛ آن توفیقی که به وسیله آن در گذشته اطاعت تو را پیش گرفتیم تا این‌که در آینده نیز همچنان در اطاعت تو پایدار باشیم. (همان) همچنین از آن حضرت روایت شده است: صراط مستقیم در دنیا آن است که از غلو و افراط کوتاه‌تر و از تقصیر و کوتاهی بالاتر باشد (یعنی اعتدال و میانه‌روی) و استقامت و استدامت نیز داشته باشد و در آخرت، راه مومنان به سوی جنت است. (همان، ص102)‌
با تدبر در ظاهر آیات می‌توان به وجوهی از حقایق صراط مستقیم پی برد، چه آن که یکی از مهم‌ترین مسائل این است که صراط مستقیم با هدایت خاص الهی محقق می‌شودعلاوه بر این در معانی‌الاخبار از امام صادق (ع) روایت شده است: «صراط عبارت از امیرالمومنین علی(ع) است» یا این‌که «عبارت از شناخت و معرفت علی(ع) است» و در روایت دیگری «صراط مستقیم عبارت از شناخت مطلق امام معصوم است» و همچنین در حدیث دیگری آمده که «ماییم صراط مستقیم (منظور اهل بیت است».) (همان، ص 102)‌
فیض کاشانی در کنار روایت‌هایی که نقل می‌کند، درباره حقیقت صراط مستقیم اظهار می‌کند که امام معصوم، همان صراط مستقیم است و او همواره بدون انحراف به سوی صراط مستقیم گام برمی‌دارد و معرفت و شناخت او، معرفت صراط مستقیم است و معرفت مشی و رهسپاری امام، همان مشی بر صراط مستقیم است و هر آن که امام را بشناسد و براساس راه او، سریع یا کند، به مقدار نور خویش ره سپرد، به فیض دخول در بهشت می‌رسد و از آتش نجات می‌یابد و هر آن که امام خود را نشناسد و نداند که چه می‌کند، پس قدم او لغزش پیدا کرده و در آتش فرومی‌افتد. (همان،ص 104)‌
علامه طباطبایی نیز ضمن یک بحث روایی به احادیثی مهم اشاره می‌کند که بیان آنها می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
امام صادق (ع) فرمودند: صراط مستقیم، طریق به سوی معرفت خداست و این دو صراط است؛ یکی در دنیا و یکی در آخرت، اما صراط در دنیا عبارت است از امامی که اطاعتش بر خلق واجب شده و اما صراط در آخرت، پلی است که روی جهنم زده شده. هرکس در دنیا از صراط دنیا بدرستی رد شود، یعنی امام خود را بشناسد و او را اطاعت کند در آخرت نیز از پل آخرت به آسانی می‌گذرد و کسی که در دنیا، امام خود را نشناسد، در آخرت نیز قدمش بر پل آخرت می‌لرزد و به درون جهنم سقوط می‌کند. (ترجمه المیزان، ج یک، ص 78) و دیگر این‌که در معنای «اهدنا الصراط المستقیم» از ابن‌عباس روایت شده که «یعنی ای بندگان خدا بگویید، خدایا مارا به سوی محبت محمد (ص) و اهل بیتش (ع) ارشاد فرما. (همان)‌
حال که آرای مختلف علما و مفسران قرآن را در قالب مباحث فلسفی، کلامی و روایی درخصوص صراط مستقیم ذکر کردیم، مهم این است که بدانیم آیا این نظرات با یکدیگر تناقض و تعارض دارند یا این‌که می‌توان تمامی آنها را درکنار یکدیگر جمع کرد و به نتیجه‌ای واحد رسید.
آنچه مسلم است و از بررسی تمامی آرا برمی‌آید و خود قرآن کریم نیز به صورت روشن و واضح به آن اشاره کرده است، این است که صراط مستقیم الهی، همان صراط و راه عبودیت و بندگی محض پروردگار عالم با تمام ویژگی‌های مورد نظر قرآن کریم است. در واقع با تمسک به خود آیات قرآن که عبادت پروردگار را صراط مستقیم دانسته، می‌توان بین همه آرای ذکر شده که مبنای صحیح علمی دارند، نوعی همگرایی ایجاد کرد.
در مجموع این آرا و نظریات مختلف اما همسو می‌توان گفت که مهم‌ترین ویژگی صراط مستقیم الهی علم و معرفت است. آنچنان که این مسیر را بدون علم و معرفت نمی‌توان طی کرد و این معرفت چیزی نیست جز معرفت و شناخت حقیقی امام معصوم که خلیفه خدا روی زمین است. به عبارت دیگر تمام رهپویان راه حقیقت که به دنبال حق هستند و در مسیر بندگی حرکت می‌کنند، زمانی در صراط مستقیم قرار می‌گیرند که ولایت ائمه معصومین (ع) را پذیرفته و نسبت به آن معرفت پیدا کنند. یعنی شعب مختلف راه‌هایی که به سوی پروردگار وجود دارند، همگی باید در نهایت به شاهراه صراط مستقیم که همان راه ولایت و امامت است، بپیوندند و هرگونه عبادت و بندگی و عمل صالح اگر در این مسیر و مجرا نباشد، عاقبت مشخصی نخواهد داشت. یعنی تمامی اعمال صالح و نیات خیر و... باید به زیور ولایت و محبت اهل بیت (ع) آراسته شده باشد. البته این‌که از امیرالمومنین (ع) به عنوان صراط مستقیم تعبیر شده، از آن روست که آن حضرت، سر سلسله ولایت و وصایت بعد از پیامبر مکرم اسلام است و بعد از پیامبر، تنها راه سعادت راه علی (ع) و فرزندان اوست. به عبارت دیگر اگرچه در این عالم، انسان‌های موحد و یکتاپرست زیادی وجود دارند؛ اما هیچ‌یک از آنها غیر از شیعیان در مسیر صراط مستقیم نیستند؛ زیرا اگرچه به عبادت و بندگی می‌پردازند، اما این عبادت از مسیری که خداوند متعال اراده کرده است، صورت نمی‌پذیرد و از مجرای مورد نظر عبور نمی‌کند و به همین دلیل نقص‌های فراوانی دارد.
به هر حال مهم‌ترین نتیجه‌ای که از مباحث ارائه شده، حاصل می‌شود، آن است که مسیر سعادت حقیقی یا همان صراط مستقیم الهی، مسیر عبادت و بندگی خداوند متعال از مجرای ولایت و امامت ائمه طاهرین(ع) است و تنها کسانی به سعادت حقیقی و کمال مورد نظر دست می‌یابند که در این جهت حرکت کنند و هر طریق و راهی غیر از آن باطل است.

ادامه مطلب...